Apabila Joko Widodo, popular sebagai Jokowi, dilantik sebagai Presiden Indonesia yang ketujuh pada 2014, optimisme yang menyelubungi keadaan demokrasi di negara itu kelihatan pada puncaknya. Pada masa di mana dinasti secara tradisional mendominasi arena politik Indonesia, kenaikan Jokowi, yang dahulu seorang tukang kayu dan pemilik perniagaan perabot sebelum menjadi gabenor Jakarta, diraikan sebagai tanda harapan.
Pilihan raya Jokowi hampir 10 tahun lalu mewakili “kemuncak demokrasi di Indonesia,” kata Vishnu Juwono, profesor madya dalam tadbir urus awam di Universiti Indonesia, kepada TIME. “Beliau dilihat sebagai orang luar, dan beliau mendapat manfaat daripada sistem demokrasi.”
Tetapi apabila tirai ditutup atas dasawarsa pemerintahan Jokowi, beliau mungkin akan diingati lebih kerana memperkenalkan zaman baru kemerosotan demokrasi. Malah inisiatif utamanya, yang sepatutnya menjadi monumen besar untuk warisannya—pembangunan ibu negara baru bernama Nusantara, untuk menggantikan ibu negara sedia ada di Jakarta bermula seawal tahun hadapan—kelihatan mewakili kemerosotan sedemikian.
Sejak ia diumumkan pada 2019, projek berani untuk memindahkan ibu negara Indonesia dari pulau Jawa ke pulau Kalimantan telah dilanda keraguan dan kritikan—daripada konsultasi awam yang tidak mencukupi kepada pertikaian tanah dengan masyarakat asli sehingga kebimbangan tentang pelaburan China yang dikritik menjadikan Nusantara sebagai “Beijing Baharu.” Tetapi implikasi yang lebih merbahaya, pengamat memperingatkan, ialah sifat tidak demokratik yang akan dibawa ke hadapan oleh ibu negara baru ini, yang terletak beratus-ratus batu jauhnya dari Jakarta dan dijangka beroperasi tanpa pemimpin tempatan yang dipilih.
Walaupun ibu negara sedia ada Indonesia, Jakarta, yang menampung 10.5 juta daripada 278 juta penduduk negara itu, mungkin pusat kegiatan ekonomi negara Asia Tenggara ini, sepanjang dekad ia semakin tidak layak dihuni. Penduduk Jakarta kerap berjuang melawan kesesakan lalu lintas yang teruk, banjir yang meluas, dan pencemaran bahaya—bandaraya itu awal tahun ini disenaraikan sebagai bandaraya paling tercemar di dunia apabila kabut tebal meliputi penduduknya. Bandar itu juga tenggelam pada kadar menakutkan, dengan sesetengah peramal menganggarkan bahawa sepertiga tanahnya boleh tenggelam menjelang 2050.
Ketika pihak berkuasa Indonesia terus mencari cara untuk menyelamatkan ibu negara sedia ada, sebuah wilayah yang terletak kira-kira 800 batu jauhnya menawarkan landasan bersih bebas daripada masalah Jakarta. Ia di tanah pergunungan hijau Kalimantan Timur yang pihak berkuasa memutuskan untuk membina ibu negara baru Nusantara dari asas—diraikan bukan sahaja sebagai penyelesaian kepada krisis kesesakan dan kelestarian Jakarta tetapi juga langkah penting bagi pembangunan Indonesia.
“Apabila kita bersetuju untuk maju sebagai negara maju, soalan pertama yang perlu dijawab ialah sama ada pada masa hadapan, Jakarta sebagai bandaraya ibu negara mampu menanggung beban sebagai pusat kerajaan dan perkhidmatan awam serta pusat perniagaan,” kata Jokowi pada 2019 apabila beliau menghidupkan semula rancangan lama untuk memindahkan kerajaan.
Tetapi apa yang diwakili Nusantara bukanlah penyelesaian sebaliknya penyelewengan, kumpulan masyarakat sivil dan akademik mendakwa. Pihak berkuasa tempatan lama menangguhkan langkah menangani isu alam sekitar bandar Jakarta—malah keputusan mahkamah pada 2021, yang mendapati Jokowi dan pegawai kanan lain bersalah kerana kecuaian terhadap pencemaran udara bandaraya, telah berbuat sedikit untuk melancarkan pembaharuan.
“Ini mencerminkan sebenarnya rancangan pelarian kegagalan pentadbiran berulang kali di Jakarta untuk menangani dan mengurus masalah Jakarta,” kata Ian Wilson, pensyarah kanan di Universiti Murdoch Australia yang mengkhusus dalam politik Indonesia, kepada TIME. “Masalah Jakarta akan kekal, terlepas dari Nusantara. Ia agak tidak jujur, saya fikir, untuk mencadangkan bahawa Nusantara akan membantu menyelesaikan masalah Jakarta. Ia hanya akan menyelesaikannya sejauh politikus tidak lagi merasa sebarang kewajipan untuk menangani atau bercakap mengenainya.”
Tetapi Nusantara tidak hanya mewakili pengelakan daripada menangani kesulitan Jakarta. Ia juga kelihatan akan menjauhkan pusat pentadbiran negara daripada pusat masyarakat madani, menjauhkan penentu dasar daripada bantahan. Jakarta lama menjadi pentas untuk beberapa momen penting dalam politik Indonesia: protes pelajar membawa kejatuhan pemimpin otoritarian Suharto pada 1998; pada 2016 dan 2017, di tengah kebangkitan keagamaan yang konservatif, protes Islamis terhadap Gabenor Jakarta ketika itu Basuki Tjahaja Purnama menyaksikannya dipenjara selama dua tahun atas tuduhan penghinaan agama; dan pada 2020, protes terhadap undang-undang omnibus mengenai penciptaan pekerjaan yang banyak pekerja bimbang akan mengehadkan hak buruh mereka membawa Mahkamah Perlembagaan memerintah kerajaan untuk meminda bahagian-bahagian undang-undang itu.
“Projek ibu negara baru serupa di bahagian dunia lain memberikan gambaran bagaimana ibu negara pentadbiran yang dibina dengan dakwaan untuk melegakan beban bandar yang tersumbat itu boleh datang pada kos kemudahan awam dan protes,” kata Wilson. “Saya fikir amat sukar untuk tidak melihat Nusantara dalam konteks itu, apabila kita lihat analisis lebih luas 10 tahun pemerintahan Jokowi, yang menyaksikan kemerosotan demokrasi sebenar.”
Berkenaan Nusantara—di mana 16,000 pegawai awam Indonesia, anggota tentera, dan polis dijangka berpindah tahun hadapan dan terdapat rancangan bagi pendudukan akhirnya mencecah 4 juta orang—masih banyak persoalan yang belum terjawab.